ارتباط تصویر با نوشته(متن)در تصویر سازی مذهبی

انسان از هزاران سال پیش می دانست که می تواند به کمک ابزار تصویر بسیاری از مفاهیم را خوب و خوبتر انتقال دهد.تصویر را نخستین وسیله ارتباطی انسان ها دانسته اند.انسان همواره خواسته است دانش و معارف خود را با شواهد بصری تقویت کند. (http://www.iranartnews.com) «مهمترین دلیل برای این تمایل همان صریح و مستقیم بودن تصاویر یا پیام های بصری و در نتیجه نزدیکی و الفت آنها با تجربه های واقع است...(و همچنین به دلیل آنکه)تصویر هر شی نزدیک ترین چیز به واقعیت آن است و به تجربه مستقیم ما از اشیای شباهت دارد.»(داندیس،دونیس اِ،مبادی سواد بصری،ترجمه مسعود سپهر،1375،ص 19) زبان بصری،شاید حتی دقیق تر و عمیق تر از زبان کلامی،ساختار آگاه ی ما را معین می کند چون تکامل زبان از تصاویر آغاز شد،و به صورت تصویرنگاری درآمد که در آن شکل های ساده با معانی روشن و واضح به کار می رفت،سپس به واحدهای آوایی تبدیل شد و سرانجام شکل الفبا به خود گرفت.(داندیس،دونیس اِ،مبادی سواد بصری،ترجمه مسعود سپهر،ص 37) تصویر،این صفت مشترک را با کلام دارد که مهمترین وسیله ای است که با آن واقعیت را می شناسیم.(جئورگی کپس،زبان تصویر،ترجمه فیروزه مهاجر،1375،ص11) «این نیاز به تصویر به حدی است که انسان بعد از اختراع خط از تصویر،به استفاده مجرد از تصویر برای برقرار کردن ارتباط روی آورد و شاید این عقب گرد به دلیل آن بوده که افراد بشر می خواسته اند به شکلی موثرتر و مستقیم با یکدیگر ارتباط یابند».(داندیس،دونیس اِ،مبادی سواد بصری، ترجمه مسعود سپهر،ص 27) هنر یکی از عرصه‏های فعالیت بشر،از دیرباز تا کنون،با ظهور و بروز در نقش‏ها و تعاریف گوناگون،تداوم یافته است.هنرهای تجسّمی عمده‏ای از آثار هنری را از لحاظ قدمت و کمّیت و ویژگی روایی ـ بیانی،حایز اهمیت اند را تشکیل می‏دهند.تجزیه و تحلیل آثار تجسّمی این امکان را به ما می‏دهد تا روند پیوسته رشد اندیشه بشری و نگاه او به پیرامون را در جوامع سازنده این آثار بررسی کنیم.اصلی‏ترین این تفکرات،باورهای مذهبی و رویکرد به مبدا و مقصد آفرینش است.(http://www.iranartnews.com) تفکر شیعی نیز به واسطه وقوع مکانی در سرزمین‏های دارای هنر و تمدن،می‏تواند محمل تحوّلات متناسب با خود گردد و به باز تعریف موضوعاتی همچون«نگاه به زن»منجر شود؛چرا که جایگاه زن یکی از وجوه تمایز و برتری اندیشه شیعی نسبت به سایر مکاتب است.هنر از بدو پیدایش آن و در طول تاریخ،تجلّی‏گاه اندیشه و عقاید بشر بوده و این ویژگی و ظرفیت تا به امروز نیز تداوم داشته و ابعاد متنوّع‏تری پیدا کرده است. هنرِ امروز به واسطه تنوّع و تکثّر،ضمن برخورداری از ویژگی‏های هنرِ دوران های اولیه،قابلیت‏های جدیدی نیز یافته است.پیش از پیدایش اولین خطوط،که خود نیز حاصل تغییرات تدریجی نقاشی‏های انسان بودند،بهترین ابزار ثبت و انتقال مفاهیم و پیام‏های مورد نظر بشر نقاشی و حجّاری بود در میان آثار هنری و به ویژه بخش تاریخی آن،که پیش از پیدایش یا ثبت موسیقی،شعر،نمایش و رشته‏های نوین هنری به وجود آمده‏اند،هنرهای تصویری،که از آنها به«هنرهای تجسّمی»نام برده می‏شود،دارای جایگاهی ویژه‏اند. این گروه از هنرها در طول تاریخ،ضمن برخورداری از جنبه‏های کاربردی و پیوستگی با زندگی روزانه انسان،ابزاری مهم برای ثبت و بیان مفاهیم و اعتقادات بشر بوده‏اند.از قابلیت‏های روایی آثار تجسّمی که بگذریم،تجزیه و تحلیل این آثار پا را از روایت محض فراتر نهاده و اطلاعات و داده‏های عمیق‏تری از بینش،روش و انگاره‏های خالقان خویش را بر ما هویدا می‏سازند.بخش عمده اطلاعات ما درباره گذشته‏های دور،تمدن‏ها و فرهنگ‏های شناخته شده ناشی از استنتاج‏ها و استنباط‏های ما از آثار هنری به جای مانده از این دوره‏هاست.هرچند بیان هنری دارای پیچیدگی‏های خاص خود است و به لحاظ روش انتقال پیام،از شیوه‏های نگارش و گفتار متمایز است،ولی با آنکه این پیچیدگی‏ها طیفی از فرضیه‏ها را در نتیجه‏گیری از یک اثر هنری پیش‏روی قرار می‏دهند،خلوص و صداقتی که در این‏گونه آثار وجود دارد بهتر از هر ابزار و اثر دیگری می‏تواند به پرسش‏های ما درباره خود اثر،خالقش و دوره پیدایش آن پاسخ دهد.هنرهای تصویری در سرزمین ما ایران دارای وسعت و قدمتی چشم گیرند.اولین آثاری که تاکنون از سرزمین ما به دست آمده نقاشی‏های روی دیوار غارها هستند که به بیش از ده‏هزار سال پیش می‏رسد.چنین قدمتی اصالت و اعتباری دوچندان به هنرهای تصویری ما می‏دهد. این گروه از هنرها آینه روشنی از ساختار اجتماعی،سیاسی و فرهنگی دوره‏های خودند و ـ همان‏گونه که اشاره شد ـ بسیاری از اطلاعات ما و اساسا شناختی که از گذشته خود داریم مرهون چنین آثاری است.(http://www.iranartnews.com) از دیدگاه اسطوره شناسان و صاحب نظران و مکاتب گوناگون و حتی کسانی چون گوستاو یونگ و فروید و ولادمیر پراب تعابیر و تفاسیر مختلفی از اسطوره گرفته است.به طور کلی«افسانه ها و داستان های پهلوانان و خدایان ملل قدیم(mythology)را که آمیخته با تخیل و گاه تقدس است،می توان اسطوره نامید»و به تعبیری عام تر«...اساطیر موضوعاتی سنتی و کهن می باشند.بدین معنی که سابقه ی آنها به عصر افسانه می رسد و عصر افسانه نسبت به اعصار قبل از خود یکی از دوره های توسعه ی افکار آدمی زادگان است،لیکن پاره ای از اساطیر یا بسیاری از افسانه های مقدسین در اعصار تاریخی ساخته و پرداخته شده اند.قصه قدیمی می بایست ریشه در برخی از تخیلات شخصی و فردی داشته باشد و در چنین موردی ضرورتا باید مبین روحیاتی باشد که در عصر ساختن همان قصه بر جامعه حاکم بوده است یا با آن تقارن زمانی داشته و کاملا معرف عام و خاص باشد.میان میتولوژی و فولکلور(فرهنگ مردم)حد فاصلی را نمی توان به آسانی رسم کرد.فولکلور چه بسا در مواردی میتولوژی می آفریند.فولکلور گاه از اسطوره های در هم شکسته و به هم ریخته پدید می آید.در مراحل ابتدایی میتولوژی و تاریخ اغلب به نحوی تفکیک ناپذیر در هم آمیخته اند و بسیاری از نظریه پردازی های ابتدایی در باره ی علوم طبیعی به صورت اساطیری تجسم می یابند...قصه های مربوط به وقایع تاریخی منسوب به اشخاص حقیقی اغلب به هم افزوده و در هم داخل شده و سپس به تدریج تغییر شکل داده و سرانجام اسطوره شده اند. اما واقع آن است که میتولوژی عظیم جهانی را نمی توان صرفا ً تغییر ماهیت دانست و آن را تا حد تخیلی و تحریفی فرود آورد و چیز های دیگری را در آن دخیل ندانست... http://www.noormags.com)) «نقش اجتماعی زن و جایگاه او در فرهنگ ما»از جمله مواردی است که با بررسی آثار نقاشی و نگارگری،می‏توان به اطلاعات مفیدی درباره آن دست یافت.شمایل زن در اشکال و مراتب گوناگون در این‏گونه آثار مشاهده می‏شود و چون هنر پس از انقلاب ابعاد ایدئولوژیکی و سیاسی وسیعی یافته،بنابراین،طبیعی است که جایگاه زن ایرانی در آثار نگارگری نیز دگرگون شود. هنر به عنوان یکی از عرصه‏های فعالیت بشر،از دیرباز تا کنون،با ظهور و بروز در نقش‏ها و تعاریف گوناگون،تداوم یافته است.هنرهای تجسّمی گروه عمده‏ای از آثار هنری را تشکیل می‏دهند که به لحاظ قدمت و کمّیت و ویژگی روایی ـ بیانی،حایز اهمیتند. تجزیه و تحلیل آثار تجسّمی این امکان را به ما می‏دهد تا روند پیوسته رشد اندیشه بشری و نگاه او به پیرامون را در جوامع سازنده این آثار بررسی کنیم.اصلی‏ترین این تفکرات،باورهای مذهبی و رویکرد به مبدا و مقصد آفرینش است.علیرغم محدودیت های بنیادی که در کلام اسلامی متوجه هنر تصویرگری می باشد ایرانیان نه تنها از اولین نمونه های نگارگری شان بعد از پذیرش اسلام به تصویرگری پیامبر(ص)پرداختند بلکه فارغ از فضای تصوفی که بعدها بر نقاشی ایرانی غالب خواهد شد پیامبر اکرم را بدون نقاب صورت و با ویژگی های چهره شناختی ارائه داده اند.http://www.iranartnews.com)) فارغ از چگونگی آغاز نگارگری دینی در ایران،نکته قابل توجه در اولین نگاه این است که اولین تصاویر دینی ایرانیان مسلمان،نه تصاویر گرافیکی و نه تصاویر سمبلیک بلکه تصویر پیکره شخص پیامبر اکرم می باشد که با مشخصات عمومی نقاشی های اسلامی آن عصر مثل هاله دور سر و بازوبندی که در مواردی با بخشی از عبارت کلمه شهادت«لااله الا الله،محمدا رسول الله»مزین شده و عموما هر دوی این ویژگی ها برای برای مشخص نمودن همه مسلمانان در نگاره ها استفاده می شد ارائه گردیده است.از طرفی دیگر بر اساس تغییرات حاکمیت ها و سلایق و ذائقه های حامیان هنری وهنرمندان ایرانی پیکره نگاری آن حضرت،طرز نشستن،پوشش عمومی،سر بند و...نیز تغییر خواهد کرد. این تحقیق سعی دارد با بررسی چندین نمونه از اولین کتب مصورسازی شده ایرانی در طلیعه ظهورمکاتب نقاشی ایرانی-اسلامی،ضمن بازشناسی تصاویر آن حضرت،ویژگی های اولین پیکره نگاری های پیامبر اکرم را ارائه نماید.تصویرسازی برای کتاب های کودکان کمک به درک مفاهیم موجود در نوشته های متن کتاب با زبان تصویر است و در این بین وظیفه ی هنرمند ایجاد جاذبه و القای هرچه موثرتر مفهوم متن و تاثیرپذیری آن در ذهن کودک می باشد.در تصویرسازی کتاب های کودکان با توجه به اینکه مخاطبان این کتاب ها حساس ترین قشر جامعه می باشند باید به ویژگی های روحی و روانی گروه های سنی مختلف کودکان و همچنین به ویژگی های تصویرسازی برای هر گروه سنی توجه کافی از سوی تصویرگر مبذول شود. تصویرسازی برای موضوع ها و نوشته های مذهبی مربوط به کودکان یکی از مهم ترین ابزارهای تربیت مذهبی می باشد.پاره ای از مسائل،از جمله توجه به شان موضوع و همچنین حفظ احترام پیامبران،ائمه ی اطهار وسایر افراد مقدس از نظر شرع ضروری است که مورد نظر تصویرگر قرار گیرند. درمواجه شدن با این گونه موضوع ها،تصویرساز می تواند از نمادهای موجود در مذهب و فرهنگ،ازجمله نمادهای تصویری،نمادهای رنگی و...هوشمندانه بهره گیرد و تصاویری مناسب با موضوع ارائه دهد.برای طراحی چهره و اندام یاران پیامبران و ائمه،تصاویر باید دارای جذابیت بصری باشند تا در کودکان نسبت به خود ایجاد علاقه نمایند و از طرفی با اطلاعات دقیق تاریخی،جغرافیایی،نوع پوشاک منطقه و... در مقطع زمانی مربوطه مطابق باشند. تصویرساز در برخورد با مسایل مجرد وبنیادی دین می تواند از نقوش تزیینی و تذهیب بهره گیری نماید.تصویرسازی برای کتاب های کودکان کمک به درک مفاهیم موجود در نوشته های متن کتاب با زبان تصویر است ودر این بین وظیفه ی هنرمند ایجاد جاذبه والقای هرچه موثرتر مفهوم متن وتاثیر پذیری آن در ذهن کودک می باشد.((http://www.iranartnews.com درتصویرسازی کتاب کودک به خاطر اینکه مخاطب حساس است باید به ویژگی های روحی روانی او و ویژگی های گروه های سنی توجه کرد.یکی ازمهم ترین ابزار تربیت مذهبی کودک تصویرسازی مذهبی برای آن هاست.دراین نوع تصویرسازی ضرورت دارد به شان موضوع واحترام به پیامبر،ائمه توجه کرد.دراین مورد تصویرگر می تواند از نمادها بهره گیرد. برای طراحی چهره واندام یاران پیامبران و ائمه تصاویر باید دارای جذابیت بوده تا ایجاد علاقه کند و با اطلاعات تاریخی،جغرافیایی،نوع پوشاک در زمان مورد نظرمطابق باشد،در این امر می تواند از نقوش و تذهیب بهره گیرد.تصویرسازی کتاب های کودکان،مفاهیم نوشته را با زبان تصویر بیان می کند.